Ramadanku waa bil barakeysan oo ay Muslimiinta adduunka oo dhan soomaan. Marka laga soo tago muhiimaddiisa diimeed, soonku wuxuu leeyahay faa’iidooyin caafimaad oo aad u badan. Qormadan, waxaan si qoto dheer u eegaynaa saamaynta soonku ku leeyahay caafimaadka jirka iyo maskaxda, iyadoo la isticmaalayo cilmi-baarisyo casri ah, aragtida dhaqatiirta, iyo khibradda culimada.
1. Maxay Tahay Soonka Ramadanku?
Soonku waa in qofku ka fogaado cunto, cabitaan, iyo waxyaabaha kale ee soon jebiya laga bilaabo waaberiga (fajarka) ilaa qorrax dhaca (makhribka). Soonku ma ahan oo kaliya mid xagga cibaadada ah, balse sidoo kale waa hab dabiici ah oo jirka loogu nadiifiyo, laguna hagaajiyo nidaamyada shaqadiisa.
1.1 Faa’iidooyinka Diimeed ee Ramadanka
- Waa waqti lagu xoojiyo xiriirka Ilaahay.
- Waa xilli lagu barto samirka iyo dulqaadka.
- Waxa uu kobciyaa dabeecadaha wanaagsan iyo naxariista dadka kale.
2. Faa’iidooyinka Caafimaad ee Soonka
Daraasado tiro badan ayaa muujiyay in soonku leeyahay faa’iidooyin caafimaad oo muhiim ah, kuwaas oo saameeya dhammaan qaybaha jirka.
2.1 Soonka iyo Nidaamka Dheefshiidka
- Soonku wuxuu nasto siiya marinka dheefshiidka, taasoo ka caawisa dib-u-habeynta shaqadiisa.
- Waxa uu yareeyaa bararka iyo xinjirowga dhiigga, taasoo ka hortagta cudurrada sida cudurrada wadnaha.
- Waxa uu yareeyaa xanuunada caloosha, sida gaaska iyo acid reflux-ka.
2.2 Soonka iyo Miisaanka
- Waxa uu caawiyaa miisaanka dhimista iyada oo la yareeyo kalooriyada la cuno.
- Waxa uu hagaajiyaa insulin sensitivity-ga, taasoo ka hortagta sonkorowga (diabetes-ka nooca 2-aad).
- Waxa uu dhiirrigeliyaa habka ketosis-ka oo jirka ka caawiya inuu gubo baruurta kaydsan.
2.3 Soonka iyo Wadnaha
- Wuxuu hoos u dhigaa heerka kolestaroolka xun (LDL) iyo triglycerides-ka.
- Waxa uu hagaajiyaa cadaadiska dhiigga, taasoo yaraynaysa halista xanuunka wadnaha.
- Waxa uu yareeyaa fursadda ah in qofku ku dhaco wadne-qabad.
2.4 Soonka iyo Nidaamka Maskaxda
- Waxa uu hagaajiyaa xusuusta iyo feejignaanta.
- Waxa uu sare u qaadaa hormoonka BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor) oo caawiya kobaca unugyada maskaxda.
- Waxa uu yareeyaa halista cudurrada maskaxda sida Alzheimers-ka iyo Parkinson’s-ka.
- Waxa uu hoos u dhigaa heerka walbahaarka iyo walaaca.
3. Soonka iyo Nidaamka Difaaca Jirka
Soonka waxa uu sare u qaadaa awoodda difaaca jirka, isagoo:
- Yareeya caabuqa iyo xanuunnada joogtada ah.
- Kordhinaya awoodda unugyada difaaca jirka ee la dagaalama infekshinnada.
- Dedejinaya habka unugyada dhintay ee jirka looga saaro (autophagy).
3.1 Soonka iyo Cimri Dheer
Cilmi-baarisyo ayaa muujiyay in soonku uu ka qayb qaato cimri dheer:
- Waxa uu yareeyaa cudurrada keena gabowga degdega ah.
- Waxa uu taageeraa shaqada DNA-da iyo dib-u-habeynta unugyada.
4. Khubarrada Caafimaadka iyo Soonka
Daraasado badan oo laga sameeyay cilmiga caafimaadka ayaa xaqiijiyay in soonku leeyahay faa’iidooyin badan. Dhakhaatiirta iyo cilmi-baarayaasha caafimaadka ayaa si weyn u tixgeliya soonka in uu yahay hab dabiici ah oo qofka caafimaadkiisa wanaajin kara.
- Dr. Yoshinori Ohsumi (Ku guuleystaha Nobel Prize 2016) wuxuu cadeeyay in soonku uu hormariyo habka unugyada isku hagaajiyaan (autophagy).
- Dr. Jason Fung, khabiir ku xeel dheer cilmiga soonka caafimaadka, wuxuu tilmaamay in soonku wax ka tari karo cudurrada sida diabetes-ka iyo cayilka.
- Dr. Michael Mosley, dhakhtar iyo cilmi-baaraha cilmiga cuntada, wuxuu xaqiijiyay in soonka qayb ka yahay nidaamyada cunto ee caafimaadka u leh jirka.
5. Sidee Loo Sameeyaa Soon Caafimaad Qabta?
Si loo helo faa’iidooyinka caafimaad ee soonka, waa in la raaco talooyin caafimaad oo muhiim ah:
5.1 Cuntooyinka La Doorbidayo
- Suxuur: Cun cunto ay ku jirto borotiin badan iyo dufan caafimaad leh, sida qudaar, miraha, iyo laws.
- Iftaar: Bilaaw iftaarka biyo iyo timir si loo soo celiyo tamarta jirka. Kadibna cun cunto fudud sida maraq, saladh, iyo hilib aan baruur badnayn.
- Cabbitaannada: Biyaha waa in si wanaagsan loo cabbo inta u dhexeysa iftaarka iyo suxuurta.
5.2 Waxa Laga Fogaado
- Cunista cunto badan hal mar.
- Cabitaanka sokorta badan leh sida cabitaannada la cabo (soda, juice).
- Cunista cuntooyinka shiilan iyo dufanka badan leh.
Soonka Ramadanku ma ahan oo kaliya mid diini ah, balse waa hab caafimaad u leh jirka iyo maskaxda. Daraasado badan oo caafimaad ayaa xaqiijiyay in soonku gacan ka geysanayo dhimista miisaanka, hagaajinta caafimaadka wadnaha, iyo kobcinta shaqada maskaxda. In la cuno cunto caafimaad leh, la cabbo biyo ku filan, lagana fogaado cuntooyinka waxyeellada leh, waxay sare u qaadaysaa faa’iidooyinka soonka.
Ramadanka ha noqdo xilli aan caafimaadkeena kobcino, isla markaana aan helno faa’iidooyinka ruuxiga ah iyo kuwa caafimaad ee ay leedahay bishan barakeysan.