Gumeysigii Afrika iyo saameeyntii uu reebay 2025

Gumeysiga Afrika wuxuu ahaa mid qaraar oo raad fog ku reebay qaaradda. Inkasta oo si rasmi ah loo sheegay in gumeysigu dhammaaday qarnigii 20-aad, haddana Afrika weli si dadban ayuu u hoos joogaa awoodaha reer Galbeedka. Maqaalkan wuxuu iftiiminayaa taariikhda gumeysiga, saamaynta uu reebay, qorshayaashii laga lahaa, iyo sida ay Afrika weli u tahay qaarad la xukumo, xitaa haddii ay muuqato in ay xor tahay.


Qaybta 1: Bilowgii Gumeysiga Afrika

Gumeysiga Afrika wuxuu bilaabmay qarnigii 15-aad, markii ay waddamada Yurub, sida Boortaqiiska, Isbayn, Holland, Ingiriiska, iyo Faransiisku, bilaabeen in ay sahmin iyo xukun ku fidiyaan xeebaha Afrika. Bartamihii qarnigii 19-aad, waxa uu gumeysigu si rasmi ah u qabsaday gudaha qaaradda. Shirkii Berlin ee 1884-1885 ayaa ahaa halkii si rasmi ah loogu qaybsaday Afrika, iyada oo aan dadka Afrikaanku wax door ah ku lahayn.

Xaaladdii Afrika Ka Hor Gumeysiga

Ka hor gumeysiga, Afrika waxay lahayd boqortooyooyin iyo xukunyo xooggan sida:

  • Boqortooyadii Mali
  • Boqortooyadii Ghana
  • Saldanaddii Sokoto
  • Boqortooyadii Zulu
  • Boqortoyadii Abasinia
  • Boqortooyadii Ajuuraan

Dadka Afrikaanka ahaa waxay lahaayeen nidaamyo ganacsi, bulshooyin horumarsan, iyo diimaha Islaamka iyo Masiixiyadda oo si xooggan uga jiray. Laakiin, Yurub waxay aragtay Afrika inay tahay meel khayraad badan leh oo si fudud loo gumeysan karo.


Qaybta 2: Qorshaha Gumeysigii Afrika

Gumeysigii Afrika wuxuu lahaa qorshe ballaaran oo dhawr qaybood ka koobnaa:

1. Xoog Qabsasho & Xukun

  • Dowladaha reer Yurub waxay adeegsadeen ciidan si ay u jebiyaan bulshooyinka Afrika.
  • Waxay burburiyeen nidaamyadii xukun ee jiray, iyagoo dejiyey sharciyo cusub oo dano gaar ah u lahaa.

2. Kala Qaybin Bulshooyinka Afrika

  • Qabiilooyin iyo bulshooyin walaalo ah ayaa la isku diray si looga hortago in ay midoobaan.
  • Diimaha Islaamka iyo Masiixiyadda waxaa la isku dayay in la kala fogeeyo.

3. Dhaqaale & Kheyraad Xoog Lagu Qaato

  • Yurub waxay bilowday in ay si xoog ah u gurato kheyraadka Afrika sida dahabka, dheemanka, saliidda, iyo macdanta kale.
  • Qaar badan oo ka mid ah kheyraadkii Afrika waxaa loo dhoofiyey Yurub, halka Afrikaanka la dulmiyay.

4. Maskax-Gumeysi & Waxbarasho Qaldan

  • Gumeysiga wuxuu keenay in waxbarashada Afrika laga dhigo mid aan xor ahayn, si maskaxda Afrikaanka loogu xakameeyo.
  • Waxaa laga dhaadhiciyay in horumarka iyo xukunka saxda ah uu yahay midka reer Galbeedku keenay.

Qaybta 3: Dhammaadkii Gumeysiga Rasmiga Ah

Dhammaadkii qarnigii 20-aad, kacdoonadii xornimo-doonka Afrika waxay keeneen in wadamo badan ay xorriyad helaan. Wadamada sida Ghana (1957), Algeria (1962), iyo Kenya (1963) waxay ku guuleysteen inay ka xoroobaan gumeysigii tooska ahaa.

Laakiin, xorriyaddaasi ma noqon mid dhammeystiran. Inkasta oo gumeysigii tooska ahaa uu dhammaaday, haddana Yurub iyo Maraykanku waxay sii wadeen in ay si dadban u xukumaan Afrika.


Qaybta 4: Gumeysiga Casriga Ah (Neo-Colonialism)

Hadda, inkasta oo Afrika ay u muuqato mid xor ah, haddana gumeysi cusub oo dadban ayaa jira. Sida loo maareeyo dhaqaalaha, siyaasadda, iyo xukumidda dowladaha, waxa xakameeya reer Galbeedka.

1. Siyaasadda Afrika oo Laga Maamulo Dibadda

  • Maraykanka iyo Yurub ayaa saameyn weyn ku leh go’aamada dowladaha Afrika.
  • Haddii dal isku dayo inuu is-xukumo, cunaqabatayn ayaa la saaraa.

2. Kheyraadka Afrika oo La Xukumo

  • Shirkado waaweyn oo reer Galbeed ah ayaa si dadban u maamula shidaalka, macdanta, iyo ilaha dhaqaalaha.
  • Wadamada reer Galbeedka ayaa u xadira xeerarka suuqyada si aysan Afrika ula tartamin.

3. Faragelin Ciidan & Awood Isticmaal

  • Haddii dal isku dayo inuu xor noqdo, waxaa la diraa ciidamo “nabad ilaalin” ama waxaa la sameeyaa afgambi lagu beddelayo hoggaanka.
  • Dowladda Maraykanka iyo Faransiiska waxay ciidamo joogta ah ku leeyihiin Afrika.

4. Dabeecadda Islaamka & Afrikaanka oo La Iska Horkeenay

  • Wadamada Islaamka ah ee Afrika sida Sudan, Mali, iyo Libya ayaa si gaar ah loo beegsadaa si loo wiiqo awoodooda.
  • Waxaa la abuuray argagixiso been abuur ah oo lagu dhibaateeyo wadamada Muslimiinta ah.

Qaybta 5: Sidee Loo Xorayn Karaa Afrika?

Inkasta oo Afrika ay weli ku jirto gumeysi dadban, haddana waxaa jira waddooyin lagu xorayn karo:

1. Midnimo & Wadajir Siyaasadeed

  • Afrika waa inay midoobaan oo ay ka shaqeeyaan in ay iska xoreeyaan faragelinta shisheeye.
  • Midowga Afrika (AU) waa inuu noqdaa mid awood leh, oo aan kaliya magaca ku koobnaan.

2. Dhaqaalaha Afrika oo Laga Xoreeyo Reer Galbeedka

  • Afrika waa in ay joojisaa ku tiirsanaanta IMF iyo Bangiga Adduunka.
  • Wadamada Afrika waa inay ganacsi iska dhex sameeyaan oo ay xoojistaan suuqooda.

3. Hogaamiyeyaal Wanaagsan & Ka Hortagga Awoodaha Shisheeye

  • Afrika waa inay yeelato hogaamiyeyaal daacad ah oo aan wax xumeeynin.
  • Waa in la ogaadaa faragelinta shisheeye oo lala dagaalamo.

Gumeysiga Afrika wuxuu ahaa mid burburin badan oo aan weli dhammaan. In kasta oo gumeysiga tooska ah la joojiyay, haddana mid cusub oo qarsoon ayaa Afrika haysta. Yurub iyo Maraykanku waxay weli xakameeyaan dhaqaalaha, siyaasadda, iyo ilaha dabiiciga ah ee Afrika. Sidaas darteed, Afrika waa in ay midowdo oo iska xoreysaa gumeysiga casriga ah si ay si buuxda ugu noqoto qaarad xor ah oo leh mustaqbal wanaagsan.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *