Dowladda Itoobiya iyo Damaceeda Qarsoon ee Soomaaliya
Itoobiya waa dal ku yaalla Geeska Afrika, oo leh taariikh dheer oo muran iyo xifaaltan la leh Soomaaliya. Inkasta oo labada dal ay jaarnimo wadaagaan, haddana Itoobiya mar walba waxa ay u taagnayd cadowga ugu weyn ee Soomaaliya. Tan iyo xilligii gumeysiga, Itoobiya waxa ay ku taamaysay in ay gacanta ku dhigto dhul iyo bad ka tirsan Soomaaliya. Sidaa darteed, waxa ay mar walba xoojinaysay kala qeybsanaanta, dib u dhaca, iyo xasillooni darrada Soomaaliya si ay u gaarto himilooyinkeeda.
Maqaalkan waxa uu si qoto dheer u falanqeynayaa taariikhda loollanka siyaasadeed ee Itoobiya iyo Soomaaliya, damaca qarsoon ee Itoobiya, xeeladaha ay adeegsanayso, iyo sida shacabka Soomaaliyeed ay uga hortegi karaan faragelinteeda joogtada ah.
1. Xiriirka Taariikhiga ah ee Soomaaliya iyo Itoobiya
Xiriirka Soomaaliya iyo Itoobiya wuxuu soo maray marxalado kala duwan, oo ay ka buuxaan xifaaltan dhuleed, colaad, iyo loollan istiraatiiji ah. Gumeysigii reer Yurub wuxuu qayb ka ahaa aasaaska murankaas, waxaana la oran karaa waxa uu gacan ka geystay in Itoobiya ay hesho dhul Soomaaliyeed.
1.1. Dhul-boobkii Ingiriiska
Sanadkii 1897, Ingiriiska oo xilligaas maamulayey waqooyiga Soomaaliya wuxuu dhul ballaaran oo Soomaaliyeed u hibeyay Boqortooyadii Itoobiya, taasoo dhalisay in Soomaali Galbeed (Ogaden) lagu daro Itoobiya. Dadkii Soomaaliyeed ee halkaas ku noolaa waxa lagu qasbay in ay hoos tagaan xukun shisheeye, iyadoo la takooray luqaddooda, dhaqankooda, iyo xuquuqdooda bini’aadantinimo.
1.2. Dagaalkii 1977 ee Soomaaliya iyo Itoobiya
Kadib markii Soomaaliya xornimadeeda heshay 1960, waxa ay bilowday dadaal ay ku doonayso in ay dib u hanato dhulkeeda la haysto. Dagaalkii 1977 ee dhex maray Soomaaliya iyo Itoobiya wuxuu noqday mid si weyn u xoojinaya muranka labada dal. Guushii bilowga ahayd ee Soomaaliya ayaa ka nixisay Itoobiya, taasoo ka cabsi qabtay in ay lumiso dhulkeeda. Si kastaba ha ahaatee, Itoobiya waxay gacan ka heshay Midowgii Sofiyeet iyo Cuba, taasoo keentay in Soomaaliya laga saaro dhulkaas.
2. Damaca Itoobiya ee Soomaaliya
Dowladda Itoobiya waxa ay muddo dheer damac ka lahayd dhulka iyo badda Soomaaliya. Iyadoo ah dal aan lahayn xeeb, Itoobiya waxa ay si aad ah ugu dadaalaysaa in ay hesho deked ay si toos ah u maamusho. Damacan waxa uu ka muuqdaa siyaasadda ay ku waddo Soomaaliya, waxaana ka mid ah xeeladaha ay adeegsanayso:
2.1. Xakameynta Dekedaha Soomaaliya
Itoobiya waxa ay dadaal dheer gelisay sidii ay u heli lahayd marin badeed rasmi ah, taasoo u suurtagelin lahayd in aysan wax xayiraad ah kala kulmin xagga ganacsiga. Waxay si gaar ah u xiiseynaysaa dekedaha ku yaalla Berbera, Kismaayo, iyo Hobyo, kuwaasoo haddii ay maamusho, u noqon kara albaab ay kula wareegi karto ganacsiga gobolka.
2.2. Daciifinta Dowladda Dhexe ee Soomaaliya
Si aysan Soomaaliya u noqon dal leh dowlad xooggan oo hanata dhulkeeda, Itoobiya waxa ay si toos ah u maalgelisaa nidaamka federaalka Soomaaliya, kaasoo ah mid kala qeybinaya awoodda dalka. Qorshaha Itoobiya waxa uu yahay in Soomaaliya noqoto dal aan lahayn dowlad dhexe oo adag, taasoo fursad u siineysa inay faragelin toos ah ku sameyso gobollada kala duwan.
2.3. Ku Dhex Milanka Siyaasadda Soomaaliya
Itoobiya waxa ay si toos ah u faragelisaa arrimaha gudaha ee Soomaaliya, iyadoo la shaqeysa siyaasiyiin Soomaaliyeed oo danaha Itoobiya ka shaqeeya. Waxay sidoo kale xoojisaa khilaafaadka siyaasadeed ee ka dhex jira madaxda Soomaaliyeed, taasoo keenta in dowlad kasta oo timaada aysan helin xasilooni ay ku horumariso dalka.
2.4. Kordhinta Saameynta Ciidanka iyo Dagaallada Soomaaliya
Ciidamada Itoobiya waxay muddo dheer ka howlgaleen gudaha Soomaaliya iyagoo marmarsiiyo ka dhiganaya la dagaallanka kooxaha argagixisada. Laakiin dhab ahaantii, joogitaanka ciidanka Itoobiya waa mid lagu xaqiijinayo saameyntooda, lana wiiqayo awoodda Soomaaliya.
3. Xeeladaha Itoobiya ee Daciifinta Soomaaliya
Si ay Itoobiya u xaqiijiso in Soomaaliya ay hoos u dhacdo, waxa ay adeegsataa xeelado kala duwan, kuwaasoo dhammaantood ujeedadoodu tahay in aanay Soomaaliya mar dambe cagaha isku taagin. Xeeladahaas waxaa ka mid ah:
✅ Kala qeybinta shacabka Soomaaliyeed: Waxa ay Itoobiya xoojisaa kala qeybsanaanta qabiilka, si shacabka Soomaaliyeed ay isugu mashquulaan khilaafyo hoose.
✅ Maamulka federaalka ah ee lagu khasbay Soomaaliya: Nidaamkan wuxuu awoodda ka qaaday dowladda dhexe, wuxuuna u suurta geliyay Itoobiya in ay si toos ah ula macaamisho dowlad goboleedyada, iyada oo aan waxba laga weydiin dowladda dhexe.
✅ Taageerida madaxda jilicsan: Itoobiya waxay mar walba raadisaa hoggaamiyeyaal daciif ah oo u hoggaansama siyaasaddeeda, isla markaana aan la iman wax qaranimo ah.
✅ Xiriirka beesha caalamka: Itoobiya waxay mar walba isku muujisaa dal muhiim u ah xasilloonida gobolka, taasoo keentay in beesha caalamku si weyn u taageerto.
4. Sida Loo Badbaadin Karo Mustaqbalka Soomaaliya
Si Soomaaliya ay uga hor tagto damaca Itoobiya, waa in ay qaadaa tallaabooyin muhiim ah oo ay dib ugu hananayso awooddeeda qarannimo. Waxaa lagama maarmaan ah:
🔹 Xoojinta Midnimada Qaranka: Soomaaliya waa in ay ka gudubtaa kala qeybsanaanta qabiilka iyo federaalka daciifka ah, si ay u hesho dowlad dhexe oo adag.
🔹 Dib u dhiska ciidanka qaranka: Waa in la dhisaa ciidan xooggan oo sugi kara amniga dalka, si aysan Itoobiya fursad u helin in ay gudaha u soo farageliso.
🔹 Xoojinta xiriirka caalamka: Soomaaliya waa in ay yeelataa siyaasad dibadda oo ku dhisan danaha qaranka, kana madax bannaan faragelinta Itoobiya.
🔹 Dhaqaalaha oo la xoojiyo: Horumarinta dhaqaalaha waa furaha ugu weyn ee Soomaaliya u horseedi kara inay noqoto dal ka madax bannaan saameynta Itoobiya.
Itoobiya waxa ay muddo dheer ku hawlanayd qorshayaal ay ku xakameyneyso Soomaaliya. Waxa ay u adeegsatay xeelado kala duwan sida: kala qeybin bulsho, faragelin ciidan, daciifinta dowladda dhexe, iyo doonista ay doonayso in ay hesho deked badeed.
Haddii Soomaaliya rabto inay ka baxdo dabinka Itoobiya, waa in la xoojiyo midnimada, dowladnimada, iyo difaaca qaranka. Soomaaliya waa dal leh kheyraad badan iyo dad adkeysi leh, waxaana suurtagal ah in la ciribtiro saameynta Itoobiya haddii shacabka Soomaaliyeed ay mideeyaan awooddooda si ay u dhistaan dal madax bannaan oo horumarsan.