Dunida casriga ah, internetka waxa uu noqday meel laga heli karo wax walba, si sahlanna loogu faafin karo xog kasta. Waxaa nasiib-darro ah in dad badan ay u adeegsadaan internetka si ay u daawadaan filimada anshaxa xun, kuwaas oo ay ka buuxaan sawirro iyo muuqaallo dhaqan ahaan iyo diin ahaanba laga arki karo kuwo halis ah. Filimadaasi waxaa ka mid ah kuwa muujinaya dad qaawan, galmo furan, xayawaanka oo isku galmoonaya, iyo guud ahaan waxyaabaha anshaxa iyo akhlaaqda liddi ku ah.
Filimadaasi, marka la eego saameyntooda, waxa ay dhibaato weyn ku hayaan nolosha qofka daawada, dhaqaalaha qoysaska, maskaxda bulshada, caafimaadka, iyo diinta. Qormadan waxa ay falanqeyn doontaa saameynta ay leeyihiin daawashada filimada anshaxa xun, kuwa faafiya iyo kuwa ka ganacsada, iyo sida loola dagaallami karo dhibaatooyinkooda.
- Saameynta Xun ee Daawashada Filimada Anshaxa Xun
A) Dhibaatada Caafimaad
Cilmi-baarisyo badan ayaa muujiyay in filimada anshaxa xun ay maskaxda bini’aadamka si weyn u beddelaan. Dhaqaatiirta cilmi-nafsiga waxay sheegaan in daawashada badan ee muuqaallada galmada:
- Ay qofka ku keento balwado xun oo ka dhigaya mid aan xakameyn karin rabitaankiisa.
- Ay hoos u dhigto awoodda xusuusta iyo feejignaanta qofka.
- Ay sababto dhibaatooyin dhinaca awoodda ragganimada iyo hoos u dhac ku yimaada xiisaha nolosha dhabta ah.
- In ay keento cudurro nafsaani ah sida walwal joogto ah, niyad-jabka (depression), iyo kalsooni-darro.
Waxaa la xaqiijiyay in dadka aad u daawada filimada xun ay ka dareemaan daciifnimo dhinaca maskaxda, taasoo keenta in aysan si sax ah u fikirin ama go’aan u gaari karin noloshooda.
B) Dhibaatada Bulshada
Marka ay bulsho ku badato daawashada filimada xun xun, waxaa dhacaya:
- In ay yaraato xishoodka iyo dhaqankii wanaagsan.
- In la fududeysto zinada iyo anshax-xumada.
- In ay bataan kufsiga, furriinka, iyo dhibaatooyinka qoysaska.
- In dadka shaqo la’aanta ah ay noloshooda ku lumiyaan internetka, taasoo caqabad ku noqota horumarkooda.
- In ay yaraato wax-soo-saarka, maxaa yeelay dadkii shaqeyn lahaa waxay waqtigooda ku lumiyaan daawashada filimadaas.
C) Dhibaatada Dhaqaale
Filimada xun-xun maaha wax lacag la’aan lagu helo; qof kasta oo daawada waxa uu isticmaalayaa lacag si uu internet u helo. Sidaas darteed:
- Waxaa dhacda in qofku lacagtiisa ku bixiyo wax aan faa’iido lahayn.
- Waxaa la ogaadey in dad badan oo aan shaqo haysan ay lacag u helaan internet balse aysan u helin cunto, taasoo muujinaysa sida balwaddan ay dadka ugu khasbayso nolol aan caadi ahayn.
- Ganacsatada filimada xun xun ka macaasha, waxay lacag ku helaan fasahaadka, halka daawadayaashu aysan wax faa’iido ah ka helin.
D) Dhibaatada Diimeed
Diinta Islaamka si cad ayey u mamnuucday wax walba oo anshax-xumo ah, gaar ahaan zinada iyo wax walba oo furo albaabkeeda. Alle wuxuu Qur’aanka ku yiri:
“Ha u dhowaannina zinada, maxaa yeelay waa ficil xun oo ah waddo halaag ah” (Al-Israa: 32).
Nabigeenna Muxamed (SCW) waxa uu xusay in qofka muslimka ah laga doonayo in uu xishood yeesho oo uu iska ilaaliyo waxyaabaha anshaxa xun. Isla markaana, qofka xumaanta faafiyaa waxa uu leeyahay ciqaab aad u daran.
Haddii qof daawado filim anshax-xumo ah, waa uu dembaabay, haddii uu dadka kale u sheego ama faafiyo, dembigiisu wuu sii kordhayaa.
2. Maxaa Sababa in Dadku Daawadaan Filimada Anshaxa Xun?
Waxaa jira dhowr sababood oo keena in dad badan ay la qabsadaan daawashada filimada noocan ah:
- Waqti-badnaanta – Dad badan oo aan shaqo laheyn ama aan howlo kale heysan ayaa ku lumiya daawashada filimadaas.
- Dhaqanka Qaldan – Bulshooyin badan ayaa aaminsan in daawashadoodu tahay arrin caadi ah oo xorriyad shakhsiyadeed ah.
- Saameynta Internetka – Internetka waxa uu sahlay in si fudud looga helo wax walba, xitaa waxyaabaha fasahaadka ah.
- Xayeysiisyo Qasbaya Dadka – Bogagga internetka iyo baraha bulshada waxay si joogto ah u muujiyaan xayeysiisyo ku saabsan filimada anshaxa xun.
3. Xalka iyo Sida Looga Hortagi Karo Faafinta Xumaanta
Waxaa muhiim ah in bulshada laga wacyigeliyo khatarta ay leedahay daawashada filimada xun. Waxaa laga hortagi karaa arrintan iyadoo:
A) Wacyigelin Loo Sameeyo Dadweynaha
- Waalidiintu waa in ay si dhow ula socdaan isticmaalka internetka ee carruurtooda.
- Waxbarasho ballaaran oo ku saabsan khatarta filimada xun-xun waa in laga sameeyo masaajidda, iskuullada, iyo baraha bulshada.
- Dawladaha waa in ay xannibaan bogagga internetka ee faafiya xumaanta.
B) Xoojinta Diinta iyo Akhlaaqda
- Qof walba waa in uu ogaado in filimada xun ay burburinayaan noloshiisa aduun iyo aakhiraba.
- Dadka daawada waa in lagu baraarujiyo in ay yihiin kuwa ku shaqeynaya shaydaanka, maadaama uu shaydaan u adeegsanayo si uu u halligo.
- Alle wuxuu ballan qaaday in qofka ka fogaada waxyaabaha fasahaadka ah uu heli doono nolol nadiif ah.
C) Ka Fogaanshaha Sababaha Keena Daawashada
- Waqtiga waa in si faa’iido leh loo maareeyo, si qofku uga fogaado firaaqada keeni karta in uu daawado filimada xun.
- Xiriirka wanaagsan ee qoysaska waa in la xoojiyo si ay dhalinyaradu u helaan dhiirigelin togan.
- Baraha bulshada waa in laga ilaaliyo waxyaabaha xun-xun, lagana doorto waxyaabo anfacaya qofka.
Gunaanad
Daawashada filimada anshaxa xun waa mushkilad weyn oo saameyn taban ku leh qofka, qoyska, iyo guud ahaan bulshada. Waxa ay dhaawaceysaa maskaxda, caafimaadka, dhaqaalaha, diinta, iyo mustaqbalka qofka. Sidaas darteed, qof walba waa in uu ogaado khatarta ay leedahay oo uu ka fogaado. Waa in si wadajir ah looga hortago faafinta xumaanta si aan u badbaadino bulshadeena, jiilasha soo socda, iyo diinteena suubban.